تاب آوری- بخش چهارم: تاب آوری؛ ابعاد و ابزارها

بدیهی است که همه آنچه که ما انجام می دهیم توسط اندام ما انجام می شوند و امروزه اهمیت و ضرورت سلامتی بر هیچ کس پوشیده نیست. ضرورت تغذیه سالم، تفریحات سالم، محیط کار سالم و به طور کلی «سبک زندگی سالم» مورد تایید همگان قرار دارد. پس باید از بدنمان مراقبت کنیم. زیرا عامل مهمی در زندگی و موفقیت ماست. حتی بدن سالم ما بر بهتر اندیشیدن و فکر کردن و نیز خلاقیت ما نیز موثر است و از قدیم گفته اند که «عقل سالم در بدن سالم است».

برای حرکت در مسیر سلامتی و زندگی در فضای سلامتی راه های مختلفی وجود دارد که امروزه در دسترس همگان قرار دارند. با یک جستجوی ساده در فضای مجازی به راحتی می توانیم به گزینه های متعدد و متنوعی دست یابیم. اما به طور کلی می توانیم برخی از عوامل و نکات مهم را با هم مرور کنیم؛

• تغذیه مناسب؛ بی شک تغذیه عامل مهمی در سلامتی فیزیکی و در حتی روحی ماست. همه ما تاثیرات مخرب مصرف غذاهای ناسالم، قندها، چربی ها، غذاهای پرکالری، فست فودها، نوشابه ها، سس ها و… و تاثیرات خوب و سازنده مصرف میوه ها، سبزیجات، غذاهای سبک و کم کالری و تا حد امکان طبیعی را می دانیم. داشتن رژیم مناسب غذایی و یا سبک تغذیه سالم در ایجاد یک سبک زندگی سالم نقش موثری دارد و اولین گام در مراقبت از بدنمان می باشد.
• فعال بودن و ورزش؛ وقتی ساعات زیادی را می نشینیم و تحرکی نداریم، طبیعی است که دچار مشکلات فیزیکی زیادی شویم. از چاقی و اضافه وزن، یبوست، کرختی عضلانی، کسلی، کوفتگی، چربی بالا و حتی فشار خون و… پس باید ورزش را در دستورکار روزانه خود قرار دهیم تا عضله هایمان را قوی و نیرومند کنیم. چه انجام یک ورزش منظم و چه پیاده روی با برنامه ریزی قبلی و یا اینکه آگاهانه در طول روز برخی از رفت و آمدها را به صورت پیاده انجام دهیم و یا به جای آسانسور از پله استفاده کنیم تا بتوانیم ساعات طولانی نشستن و بی تحرکی را جبران کنیم. قطعا ورزش همانقدر که برای تقویت عضلانی مفید است، برای تقویت تاب آوری نیز مفید و موثر است. بهره گیری از تکنیک ها و روش های الکساندر که به ما می آموزد چگونه با بدنمان رفتار کنیم و با استفاده از آن طرز ایستادن و نشستن را اصلاح و انقباض عضلانی را برطرف نماییم. یوگا نیز قطعا گزینه مناسبی است که هم بر سلامتی جسمانی و هم بر سلامتی روحی ما موثر است.
• تنفس: نفس کشیدن نشان زندگی است. ما با نفس کشیدن و پر و خالی کردن ریه هایمان اکسیژن لازم را به خون و مغزمان می رسانیم و امکان فعالیت بهتر بدنی و مغزی را فراهم می آوریم. آیا تا کنون به این فکر کرده اید که درست نفس می کشید یا خیر؟ گاهی ما بدون آنکه خودمان بدانیم خوب و درست نفس نمی کشیم و در نتیجه اکسیژن خوب و کافی به خون و مغزمان نمی رسد. تنفس ناقص و اشتباه در دراز مدت می تواند موجب مشکلاتی شود. پس خوب است به سادگی روی تنفسمان متمرکز شویم و از اینکه خوب و کامل نفس می کشیم مطمئن شویم.
• خواب: بدن و مغز ما نیاز به استراحت دارد. گرچه امروزه گفته می شود که در خواب هم مغز ما فعالیت می کند. اما بی شک وقتی خواب هستیم، فعالیت مغزمان سبک تر می شود و این عضو مهم ما استراحت می کند. بدن ما نیز به استراحت کافی و آرامش نیاز دارد که با خوابیدن محقق می شود. خواب ناکافی و کم خوابی مشکلات زیادی از قبیل؛ خستگی مفرط، عدم تمرکز و بی دقتی، مشکلات بینایی، فشار خون، عصبی شدن، کم شدن تحمل، کم شدن قدرت تفکر و تحلیل و… را در پی خواهد داشت و به اعضای مهم بدنمان از قبیل مغز و قلب آسیب های جدی وارد می کند. پس همیشه خواب منظم و کامل را برنامه خود داشته باشیم. قطعا شب ها بهترین زمان برای خوابیدن است. شب بیداری تا دیر وقت و کم خوابیدن علیرغم مشکلاتی که بیان کردم مکانیسم های داخلی و درونی بدنمان را دچار اختلال می کند. گاهی استراحت و خواب میان روز نیز می تواند به طرز مفیدی خواب شبانه ما را کامل کند و باعث آرامش و بازتولید توان ذهنی و بدنی ما شود.
• شناخت و مدیریت انرژی: بسیاری از ما ممکن است نسبت به عوامل و اموری که در طول روز و در محیط کار باعث هدر رفتن انرژیمان شود شناخت داشته باشیم. انرژی های منفی و عواملی که آنها را ایجاد می کنند، باعث هدر رفتن و اتلاف انرژی ما می شوند. اجبار در انجام کارهایی که دوست نداریم و یا مواجه شدن و کار کردن با همکار عصبی که رفتارهایی دارد که اعصاب ما را به هم می ریزد و یا کار کردن در اتاقی که نور کافی ندارد و… همه اینها و بسیاری دیگر می تواند باعث هدر رفتن انرژی ما و افت کارایی ما شود. از دیگر سو، حتما عوامل و امور هم وجود دارد که باعث تقویت انرژی ما می شود. صحبت کردن با یک دوست خوب، همکاری با یک همکار خوب، باز کردن پنجره، چیدمان مناسب اتاق، نظم و ترتیب و نظافت و… برخی از مواردی هستند که می تواند در ما اثر خوب و انرژی زا داشته باشند.

قطعا ذهن ما با بدن ما رابطه مستقیمی دارد. بسیاری از ناخوش احوالی ها و بیماری ها و مشکلات ما ریشه در ذهن و روان ما دارند. برای اینکه بتوانیم عملکرد فیزیکی خوبی داشته باشیم، باید ذهنمان هم در شرایط خوبی قرار داشته باشد. ذهن ما خسته می شود، تحت فشار قرار می گیرد، قفل می کند، به هم می ریزید و… و این ما هستیم که باید با شناخت مناسب از احوال ذهنی خودمان از آن مراقبت کنیم و فعالیت هایی انجام دهیم تا ذهنمان را تازه نگه داریم و از خسته و فشار و.. رها کنیم. برخی تمرینات برای جلوگیری از خستگی و کسالت ذهنی می تواند مفید باشد؛ آزمون های اطلاعات عمومی، جدول کلمات متقاطع، پازل، سودوکو، شطرنج، بازی های کارتی، مدیتیشن، ذهن آگاهی، تمرینات روحی، تصویرسازی جزئی از صحنه های مثبت آینده، برخی بازی های کامپیوتری، خواندن شعر، گوش کردن به موسیقی های مورد علاقه و آرامش بخش و… برخی از این کارها و تمرینات هستند.

داشتن ذهن فعال و آماده، عامل مهمی در افزایش تاب آوری ماست. قطعا ذهن عامل مهمی در درک و تجزیه و تحلیل شرایط و واقعیت ها و به ویژه گرفتن تصمیمات مهم و اساسی است  و بنابراین باید همواره از آن مراقبت کنیم. ذهن شاداب، ذهنی توانمند در مواجه با مسائل مختلف و در نتیجه ذهنی تاب آور است.

وقتی از نظر احساسی، ضعف نداشته باشیم و یا به عبارتی وقتی اندوخته سرشار از احساسات خوب و مثبت داشته باشیم، تواناییمان در برابر ناملایمات و مسائل بسیار بالا خواهد رفت. بنابراین می توانیم بگوییم، بخش عمده ای از انچه که تاب آوری می نامیم، به توانمندی احساسی ما مرتبط است. اما اندوخته احساسات ما چگونه ایجاد می شود و چگونه بیشتر و بهتر می شود. شادی، نشاط، کامیابی ها، انرژی های مثبت، خلاقیت و همه تجربه های خوب ما از مهر و عشق گرفته تا روابط موفق و موثر با دوستان و خانواده و.. باعث تقویت و غنی شدن اندوخته احساسی (بانک احساسات) ما می شود و سپس حتی مرور و یادآوری آنها نیز می تواند حال ما را خوب کند و یا انرژی ما را بالا ببرد.

خاطرات و احساسات خوب و خوشایند ما کافی است که فقط برای خودمان خوب و خوشایند باشند و لازم نیست آنها را با خاطرات دیگران مقایسه کنیم و یا برای دیگران خوب و خوشایند باشند. این ماییم که اهمیت داریم. سفرهای خوب به جاهای خوب، حضور در طبیعت، تعطیلات شاداب و فعال، بازی کردن، روابط خوب و موفق، حضور در جمع دوستان صمیمی، رقص و شادی، موفقیت ها و.. برخی از عواملی هستند که می توانند اندوخته احساسی ما را تقویت و غنی کنند و با این کار ما خود را از درون قوی و قدرتمند و در نهایت تاب آور کرده ایم.

دنیای مطلوب ما چیست؟ یعنی دوست داریم چه شرایطی داشته باشیم؟ چه داشته باشیم؟ چه کسانی کنارمان باشند؟ و… باید بدانیم دنیای مطلوبمان چیست و سپس خود را در آن تصور کنیم. یعنی با قوه تخلیمان آن آینده ای که دنیای مطلوب ماست را با جزئیاتش تصویر کنیم و خود را در آن ببینیم. به این دنیای مطلوبی که برای خود تصویر می کنیم آینده کامل می گوییم. تصور دنیای مطلوبمان یا همان آینده کامل در ما نگرش ذهنی مثبت ایجاد می کند و توان و تاب آوری ما را در مواجهه با مشکلات و مسائل و ناملایمات افزایش می دهد و به ما چشم انداز و رویایی برای بلندپروازی هایمان می دهد.

بسیاری از ما وقتی به مشکلی بر می خوریم و یا با شکستی مواجه می شویم، ناخودآگاه «افسردگی کردن» را انتخاب می کنیم. شاید بگویید انتخاب کردن فرایندی آگاهانه است. اما واقعیت این است که اینجا بدون اینکه خودمان متوجه بشیم، مکانیسم دفاعی ذهنی ما به جای خیلی واکنش های دیگر اعم خشم و عصبانیت و.. « افسردگی کردن» را انتخاب می کند.

در این حالت این حس را داریم که کاری از دستمان بر نمی آید، کاری نمی توانیم بکنیم، انرژی هیچ کاری را نداریم، کرخت و فشل شده ایم، ضعیف هستیم و… و هر وقت نیز در ذهنمان این فکر می آید که باید کاری کنیم، به سرعت تصویر یک کار بزرگ در ذهنمان ایجاد می شود که دوست داریم آن را انجام دهیم، اما طبیعی است که احتمالا در آن حالت توان و منابع لازم برای انجام کار بزرگ با آن مشخصاتی که در ذهنمان آمده است را نداریم و موضوع خود به خود منتقی می شود و همین فرایند ما را بیشتر در ضعف فرو می برد.

اما یادمان باشد که بهترین راه این است که دست به کار شویم. شاید این پرسش ایجاد شود که چه کاری انجام دهیم؟ پاسخ این است که؛ هر کاری! هر کاری که می توان انجام داد. قطعا تحرک و فعال بودن از ناامیدی و افسردگی و خمودی بهتر است. یادمان باشد که حرکت های بزرگ از گام های کوچک تشکیل شده اند. هر گام کوچکی قطعا ما را به اندازه همان گام به هدف نزدیک کرده است.

پس تنها و تنها یک گام کوچک و ساده نسبت به گامی بزرگ یا تعداد بسیار زیادی از گام های کوچک، مزایای متعددی دارد. ضمنا برای ما که حس می کنیم توان نداریم و ضعیف هستیم و… زحمتی ندارد و همان یک گام می تواند ما را از حال بد به حال خوب تغییر دهد. هر چند اندک! پس انتخاب ما می تواند انجام یک گام کوچک باشد! و سپس گام های کوچک بعدی!

حتما همه ما کودکان نوپا را دیده ایم که وقتی برای اولین بار میخواهند گام بردارند. چقدر حتی از اینکه یک پا را از زمین بلند کنند و اندکی به جلو بگذارند گاهی وحشت دارند. اما وقتی یک گام کوچک بر میدارند، چه احساس هیجان و قدرتی دارند و این سرآغاز گام های بعدی است. حتی اگر در این بین بارها و بارها به زمین بیفتند. آنها خستگی ناپذیرند. ما چی؟

خود را با مقیاس ها سنجیده ایم، شمارشگرها را شناسایی کرده ایم، خود را با بازنگری و نقد مثبت تایید کرده ایم و حتی گام کوچک نیز برداشته ایم، حالا در این نقطه قرار داریم که از خودمان بپرسیم؛ چه چیزهای دیگری لازم است؟ از آنها نباید غافل شویم.

چون در این مرحله به آنها نیاز داریم. بازنگری و ارزیابی، همیشه فرصت یافتن چیزهای جدید را که قبلا از آنها غافل بوده ایم و یا به ذهنمان نمی رسید برایمان فراهم می کند. زیرا اکنون در آن نقطه قبلی نیستیم و با سنجش خود، شناخت شمارشگرها، تایید خود و اقدام کوچکی که انجام داده ایم، جلوتر آمده ایم و تغییری ایجاد شده است، اینجا اقتضائات خود را دارد و ما نیز دیگر آن آدم نقطه اول نیستیم.

پس باید از خود بپرسیم؛ توجه به چه چیز دیگری می تواند در این موقعیت مفید باشد؟ در این جا می توانیم عمق و دامنه منابع خود را افزایش دهیم و پیش ران هایی را برای خودمان و تاب آوریمان فراهم کنیم. به این ترتیب اندوخته درونی خود و در نهایت تاب آوریمان را بیشتر و بیشتر می کنیم.