تاب آوری- بخش اول: تاب آوری؛ لازمه زندگی امروز

هنوز درباره اش چیز زیادی نمی دانستم اما همین عبارت « تاب آوری» به تنهایی برایم پر از معانی و مفاهیمی بود که گویی برایم بسیار آشنا بودند. شاید برای خیلی از شما نیز اینگونه باشد و بتوانید فقط با شنیدن عبارت «تاب آوری» خیلی چیزها را درباره اش حدس بزنید و یا برداشت کنید.

کتاب را که باز کردم و جمله ای از نلسون ماندلای بزرگ را دیدم، این جمله و جملاتی از این دست را بسیار دیده بودم، « بزرگترین افتخار در زندگی شکست نخوردن نیست، بلکه هر زمان که پس از شکست خوردن دوباره از جای خود بلند شدیم، باید افتخار کنیم» و قطعا شما نیز مانند من جملاتی از این دست در دنیای مجازی و صفحات مختلف اینستاگرام و کانال های تلگرامی و… دیده  و خوانده اید.

آری.. ما انسان ها همیشه بر نوار پیروزی و یا حتی تعادل نیستیم و ذات زندگی اینگونه است که برایمان فراز و فرودهای زیادی را پیش می آورد. گاهی این ناملایمات چیزی بیشتر از یک «فرود» است! و عرصه را برایمان «تنگ» می کند و به حتی ما را به زانو در می آورد! شکست میخوریم! به خاک و خون کشیده می شویم! دخلمان می آید! و… و شاید خیلی بدتر!

اتفاقات ناگوار، تلخ، مصیبت، ورشکستی، اخراج، شکست، از دست دادن همه چیز و…. همه و همه می تواند برایمان پیش آید، کما اینکه برای خیلی ها پیش آمده و می آید!

من، وقتی زندگیم را از بدو تولد تا همین اکنون که مشغول نوشتن این یادداشت برای شما هستم، مرور میکنم بسیاری از این فراز و فرود ها و یا مصیبت ها و مشکلات را به خاطر می آورم. حتی در کودکی! در روزهای مدرسه و… مشکلاتی که شاید برخی از آنها چیزی بیش از یک مشکل معمولی برای یک بچه مدرسه ای بوده باشند.

در آن روزها همیشه دوستان و معلمانی در کنارم بودند که من را یاری کنند و به بازسازی روحی و روانی من کمک کنند و می کوشیدند که من را « قوی» و « قدرتمند» کنند تا در برابر ناملایماتی که برایم پیش آمده بود «مقاوم» باشم و نیز بینشی در من شکل دهند که خودم بتوانم این احوالاتم را اداره کنم و به قولشان « قوی» باشم!

همه آنها می کوشیدند مانند ستون هایی عمل کنند که مانع از « فرو ریختن» من باشند و هر کدام به زبانی به من « امید» می دادند و « نوید» روزهای بهتر و بهتر… و من با همان « امید » ها آمدم و آمدم تا به اینجا که الان هستم.  وقتی خوب نگاه می کنم و مرور می کنم، می توانستم حتی بسیار بهتر و بالاتر از اینجایی باشم که الان هستم و فرصت های زیادی را از دست داده ام و … یعنی اگر بخواهم منصفانه مرورشان کنم، نه تنها آن سختی ها و بسیاری دیگر که در این مسیر پیش آمد را از سر گذراندم، بلکه با وجود همه آنها، می توانستم خیلی بهتر و بهتر باشم!

وقتی کتاب « تاب آوری» را خط به خط می خواندم تا ویرایش کنم، همه اینها و بسیاری دیگر در ذهنم مرور می شد و این مفهوم را در زندگی خودم می یافتم! و با خودم فکر می کردم که « تاب آوری» عامل مهمی در زندگی انسان ها ( و شاید بسیاری از موجودات) است.

مترجم محترم کتاب، در روزهای آغازین شیوع کرونا این مقدمه را نگاشته و با فشار و مشکلاتی که این همه گیری برای خودش و همه ما و جامعه پیش آورده است، به این فکر فرو رفته است که امروزه تا چه حد افراد و سازمان ها نیازمند « تاب آوری» و « بازگشت پذیری» هستند تا بتوانند هنگامی که در تند باد حوادث قرار می گیرند، خود را حفظ کرده و دوباره به شرایط اولیه برگردند.

شاید قابل تصورترین و مشهودترین مثالی که می توان برای درک مفهوم « تاب آوری » زد، درختان باشند. بسیاری از درختان به دلیل نوع چوب و یا ترکیب ریشه و ساقه شان، در برابر تند بادها مقاومتی ندارند و زود می شکنند.

اما بسیاری از درختان هم هستند و همه ما آنها را دیده ایم که در هنگام تندباد و طوفان بسیار « مقاوم» هستند. شاخه هایشان و یا همه درخت در برابر طوفان  و تند باد خم می شوند، تا حدی که گاهی نوک درخت به زمین می خورد، اما وقتی باد از وزش می افتد، مجددا صاف می شوند و به حالت اولیه بر می گردند. اگر این تصویری که از درخت و تندباد گفته شد را دیده اید و درک کرده اید، مفهوم « تاب آوری » را درک کرده اید! تاب آوری دقیقا همین است.

همه ما در معرض همان فراز و فرودها، مشکلات، سختی ها، مصیبت ها، حوادث تلخ، استرس ها، شکست ها، خسارات و… هستیم و هر کدام از ما می توانیم درختی باشیم که در برابر این تندبادها بشکنیم و تمام! و یا نشکنیم، خم شویم، اما دوباره بایستیم! اینکه ما کدام نوع درخت باشیم و یا اینکه چگونه دوباره سرپا شویم، میزان « تاب آوری » ما را نشان می دهد.

در این روزگاری که ما در آن زندگی می کنیم، موفقیت، رشد، درخشش و… بدون ناملایمات و سختی های فراوان میسر نمی شود، و همواره زمین خوردن ها، شکست ها، موفق نشدن ها، و… پیش رویمان هست و این ما هستیم که باید ظرفیت درونی خود را برای برخاستن پس از زمین خوردن ها، ایستادن و شروع دوباره پس از شکست ها، حرکت کردن با هدف موفقیت پس از موفق نشدن ها و… بالا برده و به قول ما : « تاب آورتر شویم… »

از همان لحظه اول که نوشتن این یادداشت را شروع کرده ام این دیالوگ « حشمت فردوس» در سریال ستایش بودم که گفت: « من نمیگم هیچ کس نتونست منو زمین بزنه، اما هیچ کس نتونست جلوی بلند شدنمو بگیره» این همان مفهوم « تاب آوری» است.

اگر « تاب آوری» را یک مهارت بدانیم، این مهارت همیشه و همه جا برایمان مفید و کاراست. همیشه با شکست و زمین خوردن و.. مواجه نیستیم، اما استرس همیشه با ما هست. در کسب و کار، در زندگی، در تحصیل و… و این عامل (استرس) هزینه های سنگینی را به ما و سازمان ها تحمیل می کند و سلامتی ما و کارکنان و همکارانمان را تهدید می کند.

همه ما استرس های زیادی را در سازمان ها و محیط کار خود تحمل می کنیم، با حوادث و فشارهای سنگینی مواجه هستیم و باید توان خود را حفظ و بازسازی کنیم تا بتوانیم به راه خودمان ادامه دهیم، زیرا ما ناگزیریم در همین شرایط پر مخاطره امروزی به کارمان ادامه دهیم. پس « تاب آوری » بسیار برای همه ما ، سازمان هایمان، گروه های کاریمان، کارکنانمان، همکارانمان، خانواده هایمان و فرزندانمان و.. اهمیت دارد.

پس تاب آوری، توانایی و مهارت روبرو شدن با چالش های هر روزه و تغییرات همیشگی و سالم و قوی بیرون آمدن از آنهاست. تاب آوری یعنی وقتی دچار ناملایمات می شویم، بتوانیم به قول معروف «خودمان را جمع و جور کنیم» و به حالت اولیه برگردیم و این توانایی به طور کلی آمادگی روبرو شدن با موقعیت های سخت را در ما ایجاد می کند تا پس از آن موقعیت ها به جایگاه اول خود بازگردیم.

شاید ماجرای این آزمایش را شنیده باشید؛

دانشمندان بیست عدد موش را داخل آب استخر انداختند، آنها بعد ۱۴ – ۱۵ دقیقه تلاش و تقلا برای زنده ماندن، غرق شدند. این آزمایش را دوباره تکراری کردند، اما این بار موش هایی که به دقیقه ۱۵ نزدیک می‌شدند و برای زنده ماندن تلاش و تقلا می کردند را در لحظات آخر نجات دادند و به مدت ۱ ماه برای آنها شرایط عالی زندگی از نظر غذا و فضا و.. را فراهم کردند.

بعد از یک ماه زندگی در این شرایط عالی، برای بار سوم این آزمایش را تکرار کردند و این موش ها را دوباره در استخر انداختند. نتایج حیرت آور بود. زیرا آخرین موشی که غرق شد و مرد، بعد از ۲۸ ساعت مرد! می دانید چرا؟ زیرا تجربه قبلی نجات یافتن و رسیدن به زندگی با شرایط عالی در موش ها « امید » ایجاد کرده بود و همین امید باعث شد تا موش ها « تاب آوری » بیشتری داشته باشند.

همیشه یادمان باشد که « امید » کلیدواژه مهم انسان ها در زندگی است و همین مفهوم، تاب آوری ما را بیشتر و بیشتر می کند. امید مفهوم بسیار مهمی است که در ادبیات و متون عرفانی کهن ما نیز تاکید زیادی بر آن رفته است تا بدانجا که مولانای بزرگ بدترین گناه را نا امیدی می داند و می گوید: « نا امیدی را خدا گردن زده است» و انسان را به امید دعوت می کند.  باید، بکوشید تا به شرایط بهتری دست یافت و از سردی و سختی و سوز و سرمای زمستان، با امید گذشت تا به زیبایی و طراوت و خوشی بهار رسید:

خلاصه آنکه هیچ کس ذاتا تاب آور نبوده و نیست! و این مهارت هم مانند همه مهارت های رفتاری و شخصی، ژنتیکی و موروثی نیست، بلکه آموختنی است. هر کدام از ما یا در محیطی بوده ایم که تاب آوری را آموخته ایم، والدین، دوستان و کسانی که بر ما تاثیرگذار بوده اند می توانسته اند این خصیصه را به ما منتقل کرده باشند و ما از آنها یاد گرفته باشیم و یا برعکس! در محیط و فضایی تربیت شده ایم  و رشد کرده ایم که شکننده  بار آمده ایم.

اما نکته مهم آن است که چون « تاب آوری آموختنی است» و « هیچ وقت برای آموختن دیر نیست»، پس می توانیم «تاب آوری» را بیاموزیم و یا میزان آن را بالا برده و در خودمان تقویتش کنیم. با یادگیری و به کار گیری « تاب آوری » توانمندی خودمان را در مواجه با موقعیت های متغیر و متفاوت و تازه، مشکلات، سختی ها، فشارهای روانی و.. افزایش می دهیم و در خودمان احساس ارزشمندی و عزت نفس، قدرت و اعتماد به نفس، مهارت حل مساله، خوش بینی و مثبت نگری و نیز همدلی و ارتباط موفق را ایجاد می کنیم.

کتاب راهنمای تاب آوری، نوشته جنین والدمن و پاول زد جکسون که با ترجمه روان و سلیس دکتر فرشید عبدی و به همت مرکز دانش مدیریت ارتباط با مشتری (مُدام) منتشر شده است، می تواند در آموختن مفاهیم و راه‌ها و روش‌های ایجاد و تقویت تاب آوری به ما کمک کند. این کتاب مختصر و مفید که خواندنش وقت زیادی از ما نمی گیرد و ما را درگیر تعاریف و پیچیدگی هایی که در بسیاری از کتاب ها با آنها مواجه هستیم، نمی کند، توسط افرادی نوشته شده است که تاب آوری را هم به صورت تئوریک و هم به صورت عملی، مطالعه، بررسی و تدریس کرده اند و کارگاه های موفقی هم در سطح فردی و هم در سطح سازمانی را در سراسر دنیا برگزار کرده‌اند.